Het Centre Hospitalier Jean Titeca breidt zijn diensten voor jongeren met psychologische problemen uit.Het centrum heeft twee gebouwen aangekocht voor zijn psychiatrisch verzorgingstehuis en zal dus binnenkort meer plaatsen kunnen bieden en de wachttijden kunnen verminderen die hoog oploopt door de aanhoudende vraag in het Brusselse Gewest. Daarnaast zal het centrum een nieuw therapeutisch project opzetten. Kortom: allemaal goed nieuws voor tieners en hun ouders, die vaak moeite hebben om de juiste hulp te vinden.
Het Centre Hospitalier Jean Titeca (CHJT) had al een psychiatrisch ziekenhuis, twee psychiatrische verzorgingstehuizen en mobiele bijstandsteams in Brussel. Het uitbreidingsproject van het psychiatrische verzorgingstehuis Titeca, dat gevestigd is in een voormalig rusthuis, wordt gesteund door de gewestelijke overheden en zal in 2026 van start gaan. In de tussentijd is er een overeenkomst gesloten om gezinnen die illegaal in het land verblijven het terrein te laten gebruiken voordat de werkzaamheden beginnen.
Het psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT)
De twee psychiatrische verzorgingstehuizen van het CHJT zijn actief en staan respectievelijk bekend als PVT Site De Vier Seizoenen en PVT Site Schweitzer. Op hun website klinkt het volgende: ” Het PVT neemt personen op met een gestabiliseerde mentale aandoening die een verzorging behoeven op basis van de principes van de psychosociale re-integratie gekoppeld aan medische en psychiatrische zorgen. Het verblijf in het PVT kan personen de mogelijkheid bieden om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen waardoor een uitgewerkt levensproject rond de bewoner kan worden overwogen, gebaseerd op herstel.
Het Centre Hospitalier Jean Titeca heeft ondertussen al 160 jaar ervaring in de geestelijke gezondheidszorg en vangt volwassen en adolescente patiënten op, voornamelijk onder forensisch statuut (project UPML), en ook patiënten met ernstige gedragsstoornissen met of zonder agressie (project PTCA) en jeugddelinquenten met psychiatrische stoornissen (project Karibu). Op hun website staat duidelijk vermeld dat die patiënten meestal multidimensionale en complexe psychiatrische problemen vertonen, waarbij psychisch lijden zich voordoet in combinatie met gedrags- en sociale problemen. Het CHJT wil kwalitatieve multidisciplinaire behandelingen in een therapeutisch kader aanbieden die kunnen worden gekwalificeerd als “weldoende” behandelingen. Het streefdoel van Titeca: “een innovatief referentieziekenhuis zijn in de zorg van psychiatrische patiënten, dat gespecialiseerd is in de forensische psychiatrie en aandacht heeft voor zijn medewerkers.”
Voor de gelegenheid van Wereldkinderkankerdag op 15 februari wil Hospichild een bijzondere organisatie in de schijnwerpers plaatsen: de vzw Samen, stap voor stap. Die Brusselse vereniging, die morele ondersteuning biedt aan kinderen met kanker en hun gezin, viert dit jaar haar 20ste verjaardag. Lees hier haar opmerkelijke verhaal.
Marie-Christine Schoevaerts kondigde de 20ste verjaardag van de vereniging aan op de Facebookpagina Ensemble, Pas à Pas asbl: 20 jaar vrijwilligerswerk, dat betekent 20 jaar lang een luisterend oor, informatie, gezellige momenten, rustmomenten en herbronning, sport en ontspanningsactiviteiten, uitstapjes naar Rochefort, kerstfeestjes, cadeautjes voor verjaardagen of feestjes, … en natuurlijk sociale en financiële hulpverlening. Duizendmaal dank aan het medische en psychosociale team van de afdeling hemato-oncologie van het Kinderziekenhuis, voor het vertrouwen dat het steeds in ons heeft gehad, aan de School Robert Dubois en aan de verenigingen waarmee we regelmatig samenwerken (ze weten wie ik bedoel), aan onze schenkers, die ons in staat stellen onze projecten te verwezenlijken en voort te zetten, aan al wie op de een of andere manier bijdraagt aan onze activiteiten. Zonder de steun van al deze mensen hadden we het niet gekund!
20 jaar ondersteuning van kinderen met kanker
De oprichtster van Samen, stap voor stap gaat verder: “Het begon allemaal met vier zieke kinderen met vier zeer verschillende zorgtrajecten, die echter verbonden waren door een rode draad. Vier bestaansredenen voor onze vereniging, vier gezinnen die hun ervaring wilden delen met andere gezinnen die met deze ziekte geconfronteerd worden. Viermaal het verlangen om het dagelijkse leven in een ongewone situatie te verbeteren en de kinderen en hun ouders te helpen om uit het keurslijf van deze ziekte te treden.” Sindsdien konden de afgelopen 20 jaar nog veel meer gezinnen geholpen worden. Kinderen met kanker en hun gezin worden doorlopend begeleid door de vereniging, die hen de kans biedt om een deel van de weg samen af te leggen. Ze helpt hen om vat te krijgen op de beproeving die ze doormaken en er op een serene manier mee om te gaan.
Activiteiten voor kinderen die opgenomen zijn in het ziekenhuis
Concreet helpt Samen, stap voor stap zieke kinderen in elke fase van hun ziekte om uit hun isolement te treden, angsten los te laten en vertrouwen te creëren tussen de betrokkenen (gezin, medische en paramedische teams, leerkrachten, enz.). En natuurlijk zijn er heel wat verschillende en boeiende activiteiten die regelmatig plaatsvinden: eindejaarsfeestjes, massages (door Casa Clara), allerlei workshops, activiteiten op andere locaties, meerdaagse reizen, zeilvakanties, enz.
Rotsvaste ondersteuning voor gezinnen
Elke woensdagochtend nodigt de vzw ouders of naasten uit om bijeen te komen in de “ouderskamer” en samen wat tijd door te brengen in een gezellige sfeer. De vrijwilligers van Samen, stap voor stap bieden hen de kans om te praten, hun ervaringen te delen en zich niet alleen te voelen met al hun vragen en bezorgdheden over de ziekte. Het zijn de ouders die de thema’s kiezen. Ze kunnen over alles praten wat hen bezighoudt, zorgen baart of uitdaagt. De vzw kan ook praten over de ziekte zelf of over de gevolgen die ze kan hebben op verschillende aspecten van het dagelijkse leven, of over iets helemaal anders. Het gebeurt wel vaker dat ouders zichzelf tijdens deze ontmoetingen de toelating geven om eens te lachen. En dat kan heel veel deugd doen.
Naast deze ondersteuning voor ouders wordt ook specifieke hulp aangeboden voor broers en zussen. Op haar website schrijft de vzw: “Toen we Samen, stap voor stap oprichtten, wilden we iets speciaals doen voor broers en zussen. Daarom hebben we het ‘atelier-fratrie’ opgericht, een plek waar deze kinderen terechtkunnen en waar naar hen geluisterd wordt. Intussen werd dit initiatief overgenomen door het ziekenhuis.” Het Kinderziekenhuis maakt gezinnen en verzorgers bewust van wat broers en zussen van zieke kinderen doormaken en welke plek zij innemen. Elke woensdagnamiddag organiseren de opvoedkundigen een begeleidingsworkshop voor hen in het ziekenhuis.
Driemaandelijkse nieuwsbrief
Samen, stap voor stap verstuurt om de drie maanden een nieuwsbrief, die geen wetenschappelijke of filosofische ambities heeft, maar u gewoon wil informeren over verschillende aspecten van de ziekte of over behandelingen, de impact ervan op het dagelijkse leven en mogelijke oplossingen voor uw problemen. De nieuwsbrief informeert ook over de verschillende begeleidingsmogelijkheden die we aanbieden en over het reilen en zeilen van de vereniging. Als u die nieuwsbrief automatisch wil ontvangen via e-mail of via de post, of als u opmerkingen of suggesties hebt, neem dan zeker contact met ons op.
Recepten van Fred
Een ernstig ziek kind kan niet alles eten wat het wil. Medische voeding kan dan noodzakelijk worden. Op de website van Hospichild staan recepten voor ernstig zieke kinderen, uitgewerkt door Marie-Christine Schoevaerts, oprichtster en voorzitster van de vzw Samen, stap voor stap, en haar zoon Fred, een uitstekende kok en voormalig kankerpatiënt. Ze zijn makkelijk te bereiden en geschikt voor verschillende ziekten. Zo kan je iets lekkers klaarmaken voor je kind én rekening houden met zijn broze gezondheid.
Steun Samen, stap voor stap
Het doel van de vzw is kinderen en hun gezin losmaken uit de mallemolen waarin kanker hen heeft gestort. De vrijwilligers van de vereniging willen hen helpen door “samen, stap voor stap” de moeilijke en lange weg af te leggen. Die weg is echter ook intens en waardevol. Elke ondersteuning is cruciaal voor het succes van de huidige en toekomstige projecten. Helpen kan op verschillende manieren.
Steun ons financieel door een schenking over te schrijven op de rekening bij BNP Paribas Fortis: 001-4184509-05 vzw Samen, stap voor stap, Augustijnernonnenstraat 74, 1090 Brussel, IBAN: BE96 0014 1845 0905, BIC: GEBABEBB
Op 21 januari was het wereldknuffeldag. De perfecte gelegenheid om het te hebben over de vrijwilligers van de vereniging Les Câlineurs de bébés (letterlijk “de babyknuffelaars”), die kwetsbare en gevoelige (soms prematuur geboren) baby’s knuffelen om hen te beschermen en beter te doen voelen. De vereniging is sinds 2019 actief: eerst alleen in het UKZKF, daarna ook in andere Brusselse ziekenhuizen zoals het Delta Ziekenhuis.
De missie van de Câlineurs de bébés is om geruststelling en zachtheid te bieden aan pasgeboren baby’s in het ziekenhuis wanneer hun ouders niet aanwezig kunnen zijn. Vrijwilligers vervangen de familie niet, maar dienen als aanvulling op en ondersteuning bij de relatie tussen de ouder en het kind. Hun kalmerende aanwezigheid bevordert het welzijn van de baby’s. Dit initiatief van medeleven en solidariteit onderstreept het belang om naast medische zorg ook rekening te houden met de emotionele noden van patiënten. Zo draagt de vereniging bij aan een cultuur van menselijke zorg in de ziekenhuizen waar ze actief is.
Sinds 2019 in het UKZKF
In maart 2019 gaven de vrijwilligers hun eerste knuffels aan de baby’s in het UKZKF. Tegelijkertijd werd op Facebook een privégroep aangemaakt die bijna 850 leden uit heel België met interesse in het project samenbracht (en ondertussen bijna 5.000 volgers telt). Melanie McCluskey, een van de initiatiefnemers, zei destijds: “We hebben in maart – eindelijk! –ons debuut gemaakt in hetUKZKF (Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola) in Brussel. We begonnen op de afdeling intensieve zorg van kinderen, gingen daarna naar de afdeling kinderrevalidatie en staan nu op het punt om ons werk verder te zetten op de afdeling neonatologie (prematuur geboren baby’s). De reacties zijn ongelooflijk, zowel van het personeel als natuurlijk van de ouders en hun baby’s. Volgens het medisch personeel zijn de effecten op de geknuffelde baby’s al zichtbaar en zeer positief. Wat een aanmoediging voor ons!” Er hebben er zich toen al veel vrijwilligers aangemeld en dat aantal is blijven stijgen. Sterker nog, er is zodanig veel interesse dat de vzw beslist heeft minder te communiceren over de vereniging. Ze is namelijk zeer selectief in de personen die worden aangenomen en hanteert strenge deontologische, hygiënische en psychologische voorwaarden.
Een sterke groei die financiering vereist
Sinds eind 2019 is de vereniging ook actief in het Delta-ziekenhuis van de Chirec-groep en andere ziekenhuizen hebben ook hun interesse getoond, maar daar stak de COVID-19-crisis toen een stokje voor. Sindsdien heeft de vereniging de draad terug kunnen oppakken. In een jaarverslag van 2020 schreef de vzw: “We hebben kapitaal blijven zoeken voor onze vzw (tot nu toe werkten we volledig op basis van giften van particulieren en bijdragen van de vrijwilligers). We hebben ook ingezet op onze werkomgeving door onze samenwerkings- en vertrouwensrelaties voortdurend te verbeteren en te verrijken, niet alleen tussen de teamleden maar ook met ziekenhuispersoneel.” Het laatste nieuws wordt op de Facebookpagina van de vereniging geplaatst, waaronder een fondsenwerving die nog op de agenda stond: “Onze vereniging groeit en heeft kapitaal nodig om voornamelijk onze logistiek, maar ook onze opleidingen te waarborgen.” Tot slot werd op de website van het UKZKF een reactie uit 2024 gepubliceerd voor wereldknuffeldag: “De hulp van de Câlineurs de bébés is cruciaal wanneer ouders niet constant aan de zijde van hun baby in het ziekenhuis kunnen blijven, vaak door praktische problemen zoals de afstand tussen het ziekenhuis en hun huis of de noodzaak om thuis voor andere kinderen te zorgen.”
Knuffels verbeteren het welzijn van baby’s
Onderzoek heeft aangetoond dat knuffels een kalmerend effect hebben en weldadig zijn voor baby’s in het ziekenhuis. De vereniging zegt dat de geruststellende aanwezigheid van de knuffelende vrijwilligers kinderen helpt de ziekenhuisomgeving te vergeten en meeneemt naar een andere wereld waarin ze kunnen openbloeien. Zo kun je op de website van de Franse vereniging Main dans la main lezen: “Ongeacht de ernst van hun aandoening of hun leeftijd hebben kinderen in het ziekenhuis behoefte aan communicatie, ontsnapping, spel en dromen.” Ook de vrijwilligers zelf houden er een fijn gevoel aan over. Dat is zeker een van de redenen waarom er zoveel interesse is voor het project in België.
In het kader van de Week van de handicap van de Stad Brussel, stelde Aquakids van de vzw Anneessens 25 zijn inclusieve zwemlessen open voor het grote publiek. Naar aanleiding daarvan bracht Hospichild op woensdag 29 november 2023 een bezoek aan het Zwembad van het Centrum om meer te weten te komen over het werk van de vereniging.
Photo du petit bassin réservé pour l’occasion à l’activité Aquakids
In Brussel is het voor veel ouders moeilijk om een buitenschoolse activiteit te vinden voor een kind met een beperking. Gelukkig zijn er een aantal verenigingen zoals Anneessens 25 (Anneessens 25 – Plus qu’un club), die elke woensdag de zwemactiviteit Aquakids organiseert in het Zwembad van het Centrum. Gedurende twee uur begeleiden professionele zwemleraars verschillende groepen kinderen. Sommigen van hen, die als buitengewoon worden omschreven door hun beperking, worden samen met de andere kinderen in de groep opgenomen om te genieten van een moment van ontspanning en kennis te maken met de sport.
Buitengewone kinderen betrekken
Inclusie wordt gedefinieerd als de actie om een persoon of een groep te integreren, om een einde te maken aan hun uitsluiting (met name sociale uitsluiting). Beperkingen, in al hun vormen, stootten in het verleden op onbegrip of werden zelfs afgewezen door het brede publiek. De laatste jaren is die houding veranderd met de steun van verenigingen en politieke instanties. In Brussel hebben een aantal instellingen zich verenigd om kinderen met een geestelijke achterstand bij hun activiteiten te betrekken. Mustapha Rezki, die de Aquakids-activiteiten leidt, vertelde: “Ons doel is om kinderen te leren zwemmen, maar ook om ze bewust te maken van het feit dat ze omringd zijn door andere kinderen met autisme, zodat dat normaal wordt. We willen die kinderen met autisme, die buitengewoon worden genoemd, ook toegang geven tot sporten die soms ontoegankelijk zijn. We willen sport democratisch maken.”
“Ik vind het fijn dat er rekening wordt gehouden met de behoeften van mijn dochter”
Inclusie gebeurt niet zomaar. Om iemand op te nemen in een groep moet de persoon in kwestie bereid zijn – of op zijn minst openstaan voor het idee – en de timing moet goed zijn. Voor Anneessens 25 is het betrekken van kinderen met autisme bij wekelijkse activiteiten de norm geworden. Dit is de feedback van sommige ouders: “Mijn dochter doet nu al vier jaar mee aan Aquakids en ik vind het fijn dat er rekening wordt gehouden met de behoeften van mijn dochter. De instructeurs zijn niet bang voor kinderen met autisme, of ze nu verbaal of non-verbaal zijn. Ze spelen met mijn dochter, stimuleren haar en zorgen heel goed voor haar. Maar als ze zien dat ze boos begint te worden, geven ze haar wat ruimte en dat is geweldig, want ze heeft plezier en ze heeft vertrouwen”, vertelt de moeder van een zevenjarig meisje met verbaal autisme.
Een moment van rust voor de gezinnen
Respijt lijkt broodnodig te zijn voor veel gezinnen, maar er wordt te weinig aandacht aan besteed. Bovendien worden ouders van kinderen met een beperking vaak geconfronteerd met een overbelast dagelijks leven. Ze zitten vast in een routine, zonder tijd te hebben voor zichzelf. Sommigen kunnen even op adem komen tijdens hun werk, vakanties, de schooluren of buitenschoolse activiteiten. Rezki voegt eraan toe: “Ik vind dat moeders van kinderen met een beperking die hen elke dag naar activiteiten brengen en hen ophalen allemaal heldinnen zijn. Wanneer ze hun kind afzetten bij de activiteit, geeft dat hen een echte pauze, een kans om een uur tijd voor zichzelf te nemen.”
In het zwembad verdwijnt de beperking
Tijdens de zwemactiviteiten van Aquakids is één ding duidelijk: in het zwembad is de beperking niet zichtbaar. Sommigen hebben plezier met onderwater zwemmen en ringen vangen die de zwemmeesters in het water gooien, terwijl anderen leren zwemmen. Wat zeker is, is dat zowel gewone als buitengewone kinderen baat hebben bij deze activiteiten, die als therapeutisch kunnen worden omschreven. Het team lijkt zijn publiek goed te kennen en de kinderen worden opgevangen in een historische omgeving. Het openbare badhuis werd ingehuldigd in 1953 en ligt in de Marollenwijk. Het badhuis heeft vijf verdiepingen, met onder andere openbare douches, die ook worden gebruikt door kansarme mensen die geen andere toegang hebben tot sanitaire voorzieningen. Door de jaren heen lijkt het sociale doel van dit atypische gebouw te zijn blijven bestaan, en het is niet voor niets dat er nog steeds sociale inclusieprojecten worden georganiseerd, zoals Aquakids van Anneessens 25.
Anneessens 25, meer dan alleen een sportclub
Het sportproject werd in 1980 opgestart door Philipe Heymans, een priester van de Sint-Antoonkerk, en was aanvankelijk alleen bedoeld voor futsal (zaalvoetbal). Nadat de club in 2010 een vzw werd, werden meer verschillende activiteiten aangeboden om een breder publiek te bereiken. Zwemmen, jiujitsu en hockey werden toegevoegd aan het programma. Activiteiten zoals Aquakids waren aanvankelijk voorbehouden aan kinderen zonder beperking. Door de groeiende belangstelling van ouders heeft de vereniging haar aanbod opengesteld om ook andere kinderen met een verstandelijke beperking te verwelkomen. Mustapha Rezki, hoofd van de Aquakids-activiteiten, legt uit: “Al in het tweede jaar van onze zwemactiviteiten kwamen er ouders naar ons toe om te vragen of kinderen met autisme mee konden doen. Mijn achtergrond ligt in het bijzonder onderwijs en ik was hierdoor geraakt, omdat ik wist hoe moeilijk het voor deze ouders is om toegang te krijgen tot dit soort activiteiten. Het is niet gemakkelijk en het is erg duur.”
Wat is de Week van de Handicap ?
Om de internationale dag voor mensen met een beperking op 3 december te vieren, organiseert de Stad Brussel een speciale week onder de naam Week van de Handicap. Zoals de naam al doet vermoeden, duurt dit gebeuren ongeveer een week. Van 24 november tot 3 december 2023 hebben verschillende culturele organisaties zoals Bozar, de cinema Palace en het Théâtre Royal du Parc, en ook een netwerk van verenigingen die actief zijn op het gebied van beperkingen meegewerkt aan deze bijzondere week. Het doel is niet alleen om mensen met een beperking toegang te geven tot de verschillende aangeboden activiteiten, maar ook om het grote publiek bewust te maken van de noodzaak om openbare plaatsen voor iedereen toegankelijk te maken.
De Docteurs ZinZins zijn professionele clowns die sinds 1992 gehospitaliseerde kinderen bezoeken, voornamelijk in het Kinderziekenhuis. Dit jaar besloten ze om op 26 september hun dertigste verjaardag te vieren met een kleurrijke show. Ook het team van Hospichild wilde hen graag in de kijker zetten en sprak met hen af in het ziekenhuis. Het team volgde Aglagla en Gogo, twee ziekenhuisclowns, en maakte een reportage over hen.
Gogo en Aglagla, twee ziekenhuisclowns en leden van de Docteurs ZinZins
Eerst en vooral is het belangrijk om te benadrukken wat de doelstellingen zijn van het gezelschap Docteurs ZinZins:
de levenskwaliteit van de kinderen verbeteren tijdens hun verblijf in het ziekenhuis en hen steunen in moeilijke tijden;
de ziekenhuisomgeving minder dramatisch maken met een vleugje fantasie en humor;
familie en zorgverleners momenten van ontspanning en afleiding bieden, zodat ze met een andere blik naar de kinderen in het ziekenhuis kunnen kijken;
professionele kunstenaars opleiden om in ziekenhuizen te werken.
Dertig jaar aan het bed van gehospitaliseerde kinderen, tussen “humor en fantasie”
Professor Philippe Goyens, voorzitter van de vzw Les Amis de l’Hôpital Universitaire des Enfants Reine Fabiola – Kids’Care (die de clowns van oudsher steunt), en Barbara Roman, coördinator van de Docteurs ZinZins, beantwoorden onze vragen als eerste. Dan is het de beurt aan de clowns zelf om hun geheimen prijs te geven en ons mee te nemen naar de kern van hun werk met de zieke kinderen.
De Docteurs ZinZins zijn vergroeid met het Kinderziekenhuis
Al meer dan dertig jaar krijgen de Docteurs ZinZins onvoorwaardelijke steun van de vzw Kids’ Care, die vroeger Les Amis de l’Hôpital Universitaire des Enfants Reine Fabiola heette. Naar eigen zeggen geven zij de human touch aan het Universitair Kinderziekenhuis Koningin Fabiola. Professor Goyens herinnert ons eraan dat de vereniging zich sinds 1991 vrijwillig inzet voor een betere levenskwaliteit van de zieke kinderen en probeert bij te dragen aan hun welzijn door heel wat initiatieven. Een van die initiatieven, het oudste, is de symbolische en financiële steun aan de Docteurs ZinZins. De vereniging lobbyt bijvoorbeeld al jaren bij het ziekenhuis om ervoor te zorgen dat het personeel kinderen en ouders meer informeert over de bezoeken van de Docteurs ZinZins. “Als ze zouden verdwijnen,” waarschuwt professor Goyens, “zouden sommige kinderen verweesdkunnen achterblijven. En het is bewezen dat clowns juist in de oncologie een cruciale rol spelen door hun stemming en positieve houding tegenover de ziekte.”
“Een ziek kind is nog altijd een kind, wiens welzijn en ontwikkeling onmisbaar blijven.”
Goyens voegt eraan toe: Een ziek kind is nog altijd een kind, wiens welzijn en ontwikkeling onmisbaar blijven. We organiseren activiteiten om een menselijke draai te geven aan de situatie en een glimlach op het gezicht van deze kinderen te toveren (aquaria, therapeutische kleuterschool, enz.). De clowns helpen hier enorm bij en zijn intussen als het ware vergroeid met het ziekenhuis. Hun aanwezigheid is ook essentieel geworden voor het welzijn van het zorgpersoneel en de ouders.”
Professeur Philippe Goyens, Président des Amis de l’HUDERF – KIDS’ Care (soutien historique des clowns), et Barbara Roman, coordinatrice des Docteurs Zinzins
“Clowns zijn in de eerste plaats artiesten, geen therapeuten”
Barbara Roman, coördinator van de Docteurs ZinZins, werkt al acht jaar bij het gezelschap. Sindsdien, zegt ze, brachten de Docteurs ZinZins (professionals die betaald worden voor hun werk) ongeveer 8.000 bezoeken per jaar aan het UKZKF. “Er is geleidelijk een vertrouwensrelatie opgebouwd met het zorgpersoneel, die zich op een positieve manier blijft ontwikkelen”, benadrukt ze. We worden steeds meer beschouwd als medewerkers. Zo worden we soms zelfs uitgenodigd om deel te nemen aan symposia en bij te dragen aan opleidingen voor zorgverleners. Dan denken we samen na over de kunst van het zorgen, een drijvende kracht achter welzijn. Natuurlijk is ons aandeel eerder artistiek, want clowns zijn in de eerste plaats kunstenaars, geen therapeuten.“ Maar dat belet hen niet om zich bij te scholen over goede hygiënepraktijken in het ziekenhuis, het levenseinde, palliatieve zorg, enz.
Een bijzonder beroep dat steeds meer aanzien krijgt
Op de vraag hoe de relatie tussen de clowns en het zorgpersoneel, de ouders en de kinderen is veranderd, antwoordt Barbara: “In de afgelopen dertig jaar hebben we onze samenwerking met de zorgverleners uitgebreid. We kennen elkaar beter en erkennen elkaars bijdrage aan de multidisciplinaire zorg voor het kind. Wat voor de kinderen is veranderd, is de technologie. Vroeger lazen ze boeken of luisterden ze naar muziek, maar nu zitten de meesten op hun tablet, waardoor ze soms minder toegankelijk zijn of minder geneigd om ons hun volledige aandacht te geven. Het is dus aan ons om vindingrijk te zijn en om hun interesse te wekken.”
“In de afgelopen dertig jaar hebben we onze samenwerking met de zorgverleners uitgebreid.”
Een ander aspect dat zowel Barbara als later Aglagla noemen, is de evolutie van het spel. Vroeger werden er veel accessoires gebruikt, zoals kaarten en uiteenlopende voorwerpen. Nu ligt de nadruk meer op spel en improvisatie, en de clowns voelen zich vrijer om in te spelen op de situatie van het moment. Ze werken ook graag met muziekinstrumenten, en dat valt in de smaak. “Muziek biedt vaak prachtige momenten van emotie en samenzijn”, benadrukt de coördinator.
Clowns aan huis bij langdurige palliatieve zorg
Sinds 2018 bezoeken clowns, in samenwerking met de dienst Globul’Home (verbindingsdienst in de palliatieve thuiszorg), de huizen van kinderen in de palliatieve zorg. Carabistouille en Zinzin (oprichters van Docteurs ZinZins) bezoeken kinderen aan het einde van hun leven of in langdurige palliatieve zorg. Ze maken er dan een feestje op maat van dat de kinderen meestal samen met hun familie beleven. Zoals Barbara Roman opmerkt, duren die bezoeken vaak veel langer dan de aanvankelijk geplande 45 minuten. “Die bezoeken zijn altijd zo vreugdevol en plezierig dat ze veel langer duren. De gesloten thuisomgeving van een familie is veel intiemer, waardoor onze impact veel groter is”, besluit ze.
“De gesloten thuisomgeving van een familie is veel intiemer, waardoor onze impact veel groter is.”
Een ontroerende onderdompeling op een kinderafdeling met Gogo en Aglagla
Na de theorie: de praktijk Twee Docteurs Zinzins, Gogo (Gordon) en Aglagla (Sophie), komen ons halen in hun kleurrijke outfit. Ze nemen ons mee naar het hart van hun praktijk, in de gangen van het ziekenhuis of in de aseptische kamers van sommige kinderen die elke dag vechten om te overleven. De clowns zetten de tijd stil en bieden hen een moment van respijt, een moment waarop ze kunnen lachen en ontsnappen.
Nefrologie-afdeling, vijfde verdieping. Gogo en Aglagla lopen vastberaden door de gang om de ziekenhuispatiëntjes te ontmoeten. De twee clowns vallen op met hun rode neuzen, hun felgekleurde kleren en hun grappige uiterlijk. Al snel lopen we de kleine Safia en haar moeder tegen het lijf. Ze zijn op weg naar buiten. Ze pauzeren en glimlachen, duidelijk blij met deze ongewone ontmoeting. “Wil je graag een ballon?” vraagt Gogo aan het kleine meisje, dat knikt met glinsterende ogen. Maar de ballon ontsnapt en Aglagla vangt hem, en doet alsof ze hem niet terug wilt geven. Er ontstaat een gek passenspel en Safia moet hardop lachen. Haar lach is aanstekelijk, magisch en brengt een glimlach op ieders gezicht in de gang, ook op dat van het zorgpersoneel.
Verbaasd steekt een kleine blonde jongen zijn hoofd door de deuropening van zijn slaapkamer. Hij krijgt een muzikale verwelkoming van Gogo met zijn ukelele en Aglagla met haar kleine trompet. Het jongetje tokkelt stilletjes op de snaren van het instrument en iedereen applaudisseert. Ze zijn onder de indruk: “Heb je die muziek zelf gecomponeerd? Bravo, wat een prachtige muziek!” roept Gogo uit.
Ze gaan allemaal samen op de grond zitten in het midden van de gang om te spelen, zodat de oudere kinderen op dezelfde hoogte zitten als de jongere kindjes. Ze blokkeren de weg en de zorgverleners moeten over hen heen stappen. Het is een grappige, ongewone situatie en de kinderen genieten ervan. Even vergeten ze hun kamer, hun ziekte, hun probleem. Hun gemoed wordt net zo licht als de ballonnen die boven hun hoofden wegzweven.
Safia en haar moeder vertrekken met een heleboel zware koffers. Misschien is deze soms verontrustende ervaring in het ziekenhuis voor het kleine meisje eindelijk gedaan. Misschien mag ze met een opgelucht hart naar huis. Er werd een erehaag gevormd tot helemaal aan de deur. Iedereen wilde haar dag zeggen en uitzwaaien.
De werking en geheimen van deze zowel ernstige als ludieke job
Ten slotte gaan we naar een aangrenzende kamer, de ontspanningsruimte voor het ziekenhuispersoneel. Daar komen we te weten wie er achter de rode neuzen schuilen. Zij helpen ons om de werking en de geheimen van deze ernstige en tegelijk ludieke baan te begrijpen. Interview met Gordon (Gogo) en Sophie (Aglagla).
Gordon en Sophie, hoe voel je je na twee intensieve uren in de huid van je personage?
Aglagla: “Dat hangt voor mij af van hoe het is gegaan, of je het gevoel hebt dat je je werk goed hebt gedaan, of je contact hebben kunnen leggen tijdens het spelen en het samenzijn … Ik ben altijd blij met de ervaring, maar het is waar dat ik soms met een meer voldaan gevoel naar huis ga, met een gevoel ruimte te hebben gemaakt voor de kinderen. We zijn er hoe dan ook voor elk kind en passen ons altijd aan, dus als we eens gewoon in de deuropening moeten staan zonder iets te zeggen, is dat ook prima.”
“Soms, tijdens het spelen, komen emoties los. De emoties worden vrijgemaakt en ontsnappen, en dat is het mooie aan het spel”
Gogo: Vooral deze morgen waren de ontmoetingen feestelijk en vrolijk, maar er zijn andere dagen waarop de sfeer onvermijdelijk zwaarder is. Morgen werken we bijvoorbeeld in de oncologie-afdeling. Daar krijgen we te maken met zeer gevoelige situaties waarbij kinderen zware behandelingen ondergaan, dus het is aan ons om nog zachter en gevoeliger te werk te gaan. Je weet nooit wat er gaat gebeuren. Soms, tijdens het spelen, komen emoties los. De emoties worden vrijgemaakt en ontsnappen, en dat is het mooie aan het spel. Het geheim van deze job is om altijd naar het kind en de omgeving te luisteren en daar rekening mee te houden.”
We vragen je natuurlijk niet om al je geheimen prijs te geven, maar hoe bereid je je voor om deze kwetsbare doelgroep te ontmoeten, een doelgroep die soms moet vechten voor haar leven?
Gogo: “We verkleden ons allemaal samen en trekken de kostuums aan waarmee we echt in onze personages kunnen kruipen. Ik draag bijvoorbeeld een geel overhemd met een heel kleine stropdas, wat contrasteert met het feit dat ik heel lang ben. Ik draag ook een hoed en heb altijd een ukelele bij me. Onze rode neuzen zijn natuurlijk onmisbaar om in onze rol te kunnen kruipen. Zodra we die op hebben, beginnen we aan onze muzikale ronde in de gangen om samen te komen en op te warmen. Dat is het begin van onze dag.”
Aglagla: “Voordat we ons samen klaarmaken voor de dag, moeten we nog enkele andere stappen doorlopen. We wisselen informatie uit over de kinderen in de verschillende afdelingen, we peilen naar de emotionele toestand van het team, we houden een soort meditatie om een opening te creëren en onze emoties los te laten, we stellen clownsduo’s op en kiezen een inspiratiebron van de dag als leidraad voor onze voorstelling. Daarna pas komen de kostuums, de rode neus en de muziek.”
Jullie werken dus altijd met twee. Is daar een reden voor?
Aglagla: “Er zijn verschillende voordelen aan werken met twee. Doorgaans bestaat een duo uit een man en een vrouw, zodat het kind zich kan identificeren met de ene of de andere clown en kan meespelen. In plaats van voor het kind te spelen, spelen we met elkaar. Het kind heeft dan de vrijheid om mee te doen en ons aandacht te schenken. Het kind mag kijken als het dat wil, en meedoen op zijn eigen ritme. Er komt dan een spel tot stand met de partner en de patiëntjes of zelfs de ouders of zorgverleners.”
Heb je een voorbeeld van een ontmoeting met een gehospitaliseerd kind of familielid dat je bijzonder heeft geraakt?
Gogo: “Alle ontmoetingen zijn ongelooflijk en krachtig. Of je nu wordt geconfronteerd met een kleine baby die op je reageert met kleine gebaren of glimlachjes, of een sceptische tiener die beetje bij beetje milder wordt. Elke ontmoeting is erg ontroerend en soms zelfs verrassend. Sommige kinderen nemen het zelfs over en dan laten we ons door hen “misleiden” om hen een goed gevoel te geven. Dat is bijvoorbeeld net gebeurd met de kleine Safia.”
“Elke ontmoeting is erg ontroerend en soms zelfs verrassend.”
Aglagla: “Soms gaan de dingen niet helemaal volgens plan. Ik herinner me een jong meisje dat net al haar haar had verloren als gevolg van chemotherapie. We hadden haar al een paar keer eerder met haar haar gezien, maar deze keer herkenden noch ik noch mijn partner haar. Erger nog, we dachten dat ze een jongen was. Haar mama was erg overstuur door die fout en we verontschuldigden ons, speelden erop in en stonden haar toe ons te “straffen” … Dat verlichtte de sfeer en uiteindelijk moest iedereen hartelijk lachen. Het was een hele ervaring.”
De coronapandemie was een ingewikkelde periode waarin contact verboden was. Ondanks alles hebben jullie allemaal virtueel contact gehouden met de kinderen. Als je hierop terugkijkt, wat heeft dit dan opgeleverd voor jullie praktijk? Wordt er in sommige gevallen nog steeds een “video”-alternatief gebruikt?
Gogo: “Ter herinnering: zelfs tijdens de coronapandemie weigerden de Docteurs ZinZins op te geven, ondanks het verbod om zich naar het ziekenhuis te begeven. We kregen het digitale hulpmiddel snel onder de knie en plukten er zelfs de vruchten van. Dat deden we om koste wat het kost door te gaan en de zieke kinderen per videogesprek ademruimte en plezier te bieden. Na afloop van de pandemie waren we blij om terug ter plaatse te zijn. Ik had de indruk dat we ons nog meer welkom voelden dan voorheen. We hebben daarna nog lang mondmaskers moeten dragen. Sinds kort mogen we weer zonder mondmasker werken en plotseling konden we weer van alles met onze mond doen. We konden weer op een trompet spelen of een ballon blazen, en we konden eindelijk weer onze glimlach tonen …”
Aglagla: “Het gebruik van de tablet, die in die periode onze plaats innam, werd daarna niet voortgezet. Dankzij onze ongekende samenwerking hebben we onze banden met de opvoeders en verpleegkundigen kunnen aanhalen, want we hebben gemerkt hoezeer de zorgverleners ons waarderen en we zijn hen dankbaar dat ze ons zo hebben geholpen contact te houden met de kinderen.”
Ten slotte, hoe word je een ziekenhuisclown?
Aglagla: “Wij zijn professionele artiesten, wat betekent dat elk van de twaalf clowns in de vereniging een acteurs- of clownsopleiding heeft gevolgd. Naast ons werk in het ziekenhuis (donderdag en vrijdag) hebben we allemaal andere banen. Bovendien blijven we ons bijscholen en zorgen we ervoor dat we up-to-date blijven, zowel artistiek als met betrekking tot de ziekenhuiscontext (bijvoorbeeld over hygiëneregels). Elke nieuwe clown die bij de Docteurs ZinZins komt, doorloopt een observatie- en onderdompelingsfase met een van de duo’s voordat hij of zij als partner in een duo voor de kinderen kan verschijnen. Na elke ochtend bezoeken vindt er een debriefing plaats om onze praktijken te analyseren en te verankeren, en om inspiratie voor de toekomst te halen uit de hoogtepunten van de ochtend … Dit is in zekere zin ook een garantie voor professionaliteit.”
“Ik laat los en duik in het onbekende. Ik krijg zo veel meer terug dan wat ik geef.”
Gogo: “Voor mij is deze baan geweldig en stimuleert ze me om bescheiden en beschikbaar te blijven. Elke dag leer ik bij over mezelf en mijn emoties. Ik laat los en duik in het onbekende. Ik krijg zo veel meer terug dan wat ik geef. We hebben de mogelijkheid om het deel van het kind aan te spreken dat gezond is en het uit te nodigen om te kijken hoe het kracht kan putten uit zichzelf. Hoe dan ook trachten we een lichtpuntje te zijn voor het kind.
Een zin van een genezen jongvolwassene (Alice) om dit gesprek af te sluiten? “De momenten van pure vreugde die ik met de clowns deelde, zal ik voor de rest van mijn leven koesteren!””
Tekst en foto’s: Sofia Douieb
Je kan de Docteurs ZinZins steunen en een schenking doen via de Koning Boudewijnstichting –IBAN-rekening: BE10 0000 0000 0404 / Mededeling: ***017/1620/00135***
Bezoek de gloednieuwe website van de Docteurs ZinZins: docteurszinzins.be
